NATUURNIEUWS 2021
PUBLIEKSCAMPAGNE RESTORE NATURE
In het kader van de Biodiversiteitsstrategie 2030 wil de Europese Commissie aan de Europese staten doelen opleggen voor het herstel van gedegradeerde ecosystemen : m.a.w. een Europse natuurherstelwet. Tot 5 april loopt een publieke raadpleging. De publiekscampagne Restore Nature pikt daar op in en roept op tot veranderingen die echt een veerkrachtige biodiversiteit terugbrengen, een straffe natuurherstelweg die ons o.a. wapent tergen de komende klimaatgrillen.
www.restorenature.eu
https :// ec.europa.eu/environment/strategy/biodiversity/strategy-2030/eu-nature-restoration-targets.en
ANB WEER EENS ONDER VUUR
Het ANB of Agentschap Natuur en Bos is een agentschap van de Vlaamse overheid dat moet instaan voor het behoud, de bescherming en de ontwikkeling van natuurgebieden, bossen en parken in Vlaanderen. Het werd opgericht op 1 april 2006 en het heeft voordien nog andere namen gehad als opvolger van het legendarische Bestuur voor Waters en Bossen van het unitaire België. Dat Bestuur werd geleid door ook legendarische persoonlijkheden die hun werk volop in de schijnwerpers uitvoerden, zoals wijlen eerstaanwezend hoofdingenieur-directeur Sylvester Tys of houtvester Walter Vandenbroucke. Met het tegenwoordige ANB ligt dat wel anders. In een artikel in Knack van 28 april 2021 waarin milieu-redacteur Dirk Draulans o.m. focust op de vernietiging van dassenburchten door jagers en op de liquidatie van de wolvin Naya heeft hij het ook over het op vele vlakken falend beleid van de ANB-top. Snoeihard gispt Draulans dat falen op gezag van de gepensioneerde chef van de Limburgse ANB-natuurinspectie Ghislain Mees. Die heeft het o.m. over de door het ANB jarenlang gedoogde everzwijnenkweek , met de fortuinen kostende overlast vandien. En over het dossier Essers, toen het ANB tegen meerdere regelgevingen in 26 ha beschermd bos liet kappen Mees noemt het ANB een Mexicaans leger vol directeurs die liever aan een bureau werken dan in het veld en vol gedemotiveerde medewerkers. Het ANB laat ook boswegen illegaal verharden met puin van afbraakwerken. Het ANB verkneutert waardevolle moerasnatuur met knuppelpaden van tropisch hout. En het ANB is voorstander van de kaalslag van bomen onder het mom van heide- en ander natuurbeheer…
BIODIVERSITEIT : BYE BYE GRASS
De nieuwe biodiversiteitscampagne van het Instituut voor Natuurwetenschappen (“Maak je m² biodiversiteit voor een goede planeet”) wordt o.m. gesteund door de actie Bye Bye Grass. Bij ons in Vlaanderen is bijna 10% woestijn. Soms een gemillimeterde groene woestijn. Door fake prop van tuincentra denken we dat we ons gras wekelijke moeten maaien, bemesten, verticuteren enz. Bye Bye Grass roept op om het gras alvast tot 1 mei te laten groeien. Hoe minder we ons gras maaien , hoe minder we het water moeten geven, hoe meer vlinders en bijen we aantrekken, hoe meer CO2 we opslaan. Zelfs al laat iedereen maar 1 m² gazon groeien, dan krijgen we er in één klap het grootste natuurgebied van het land bij. De campagne heeft als uiteindelijk doel zoveel mogelijk gazon te veranderen in bloemenweiden, struiken en bomen.
www.byebyegrass.eu
www.samenvoorbiodiversiteit.be
BIODIVERSITEIT : MAAI MEI NIET
In samenwerking met VELT speelt het magazine Knack in op wat hierboven staat en lanceert het de actie Maai Mei Niet. Het gazon is in Vlaanderen een ramp voor de biodiversiteit en het verergert de negatieve effecten van de klimaatverandering, maar het kan ook een oplossing zijn. Bvb door anders te maaien. Begin met je gazon de hele maand mei niet te maaien en verhoog je “nectarscore” : meer info op maaimeiniet.be
P.S. Initiatiefnemer Knack signaleerde in juni dat dank zij de medewerking van duizenden Vlamingen vijf miljoen bijen elke meidag konden eten van 56 kg nectarsuiker …
BOMEN : MAP A TREE
Map a Tree is een online Vergroeningsplatform voor Vlaanderen. Op dat platform kunnen burgers locaties aanduiden waar ze denken dat er bomen kunnen geplant worden. Lokale overheden kunnen vervolgens bekijken waar er effectief bomen kunnen staan en dat bekend maken.
Info : www.openbaargroen.be
BOMEN PLANTEN VOOR HET KLIMAAT
Langere periodes van droogte teisteren ook Europa en verzwakken de bossen, die veel CO2 vastleggen. Het risico op branden en plagen neemt toe en bedreigt de verscheidenheid van planten en dieren. Niet al onze inheemse boomsoorten zijn opgewassen tegen klimaatverandering. Daarom wordt er getest welke boomsoorten beter tegen hitte en droogte kunnen en het meest effectief CO2 vastleggen om zo aan gezonde, klimaatbestendige bossen te geraken : zie wur.nl/bomen-planten.
WILDE BOMEN MET UITSTERVEN BEDREIGD
Minstens 30% van de 60.000 bekende wilde boomsoorten dreigt uit te sterven. Eiken en magnolia’s, maar ook tropische bomen die voor de houthandel worden ingezet. Dit aantal is dubbel zo groot als het aantal bedreigde zoogdier-/vogel-/amfibieën-reptielensoorten samen. ..
Lit. Botanic Gardens Conservation International : State of the World’s Trees, September 2011 (www.bgci.org)
ONZE BROEDVOGELS : WEER ACHTERUIT
De 2020-tellingen van het Algemeen Broedvogels Vlaanderen-Project (ABV) en van het Instituut Natuur- en Bosonderzoek (INBO) wijzen opnieuw op serieuze dalingen en o.m. ook op grote malaise in het boerengebied.
De broedvogels van het landbouwgebied nemen al jaren af : in de periode 2007-2020 ging de patrijs bvb met 47% achteruit, de kievit met 68%.
Bij de broedvogels in bosgebieden dalen vooral de naaldbossoorten als de zwarte mees (63%) en de goudhaan (27%). De grote lijster (die vaak in landbouwgebied foerageert) neemt af met 65%. Een nog niet zo lang geleden algemene bosvogel als de matkopmees is een zeldzaamheid geworden en is zelfs niet meer opgenomen in de tellijst… Stijgers zijn de boomklever (64%) en de grote bonte specht (44%).
Ook bij de generalisten (soorten die zich aanpassen aan diverse leefgebieden : onze tuinvogels) is er sedert 2014 gestage afname, de merel bvb met 37%, de spreeuw (ook foeragerend op landbouwgebied) met 29%.
Gaan hier ooit lessen uit getrokken worden ? Het wordt echt hoogdringend tijd om de boeren terug tot natuurvriendelijke farming te brengen…
P.S. In november 2021 publiceerden de Britse RSPB en BirdLife International een onthutsende wetenschappelijke analyse van gegevens over de periode 1980-2017 voor 378 van de 445 inheemse Europese broedvogels. Die komt uit op een algehele afname van 560 à 620 miljoen (!) vogels of 17 à 19 % van de populatie, zowat 1 op 6 vogels ! Schrijnend is dat we het hier hebben over een zeer grote achteruitgang binnen een klein aantal soorten van onze meest voorkomende broedvogels : huismus (de halve populatie of 247 miljoen vogels weg sedert 1980 !), ringmus, gele kwik, spreeuw, veldleeuwerik ofte soorten die voorheen bijzonder algemeen waren in Europa. De hoogste totale verliezen worden natuurlijk weer gezien bij de akker- en weidevogels, door de veranderde landbouwpraktijken…
Lit. Fiona Burns cs. Abundance decline in the avifauna of the European Union reveals cross-continental similarities in biodiversity change. Ecology and Evolution, 15 November 2021. https://doi.org/10.1002/ece3.8282
IUCN : NIEUWE RODE LIJST
De Internationale Unie voor Natuurbehoud publiceerde op 4 september 2021 een nieuwe versie van de Rode Lijst van Bedreigde Diersoorten (9 categorieën : van bedreigd tot uitgestorven). Vier tonijnsoorten zijn ‘op weg naar herstel’ en de status van de Komodovaraan is door de klimaatverandering aangescherpt van ‘kwetsbaar’ naar ‘bedreigd’. ‘Onze’ vleermuissoorten (Oelegem) krijgen in het algemeen nog altijd de status LC (Least Concern), maar voor de eigenlandse inschatting check je ook best ook eens www.vlaanderen.be/publicaties/de-iucn-lijst-van-de-zoogdieren-in-vlaanderen.
www.iucnredlist.org
LEEUWEN VERDWIJNEN
Het leefgebied van de leeuw strekte zich vroeger uit over heel Afrika en van Zuidoost-Europa tot Indië. Nu komen ze nog voor in Afrika en in het Indische Gir National Park in de staat Gujarat (ca 500 Aziatische leeuwen). In Afrika waren er een eeuw geleden nog meer dan 200.000, maar in de afgelopen decennia daalde de populatie spectaculair tot ca. 20.000 : habitatverlies, mens-dierconflicten, afnemend aantal prooien. In 90 % van het historisch verspreidingsgebied werd de leeuw uitgeroeid. Die me,s-dierconflichtenzijn wel de belangrijkste oorzaak van de achteruitgang : lokale veehouders doden leeuwen om hun vee te beschermen. Het aasetersgedrag van leeuwen maakt ze kwetsbaar voor vergiftigde karkassen die worden achtergelaten om hen te elimineren. Daarnaast is er de stroperij en de handel in bushmeat, botten en andere lichaamsdelen (voor “traditionele” medicijnen). Alleen in Zuid-Afrika, Namibie en Botswana is de toestand nog wat onder controle…
VISSEN : AZIATISCHE EXOOT BEDREIGT INHEEMSE GROTE MODDERKRUIPER
Onze Grote modderkruiper is een (Europees beschermde) vis van stilstaand ondiep en vegetatierijk water met een nachtelijke levenswijze, die ook overleeft als dat water een laag zuurstofgehalte heeft (dank zij een vernuftig aanpassingsvermogen). Het is verder een levende barometer : als de luchtdruk daalt bij naderend onweer zwemt ie onrustig heen en weer. Met environmental DNA is aangetoond dat de soort zich in Vlaanderen op veel meer locaties verschuilt dan gedacht, maar dat hij zich tegelijk, zoals in de rest van Europa op de rand van uitsterven bevindt. Daar komt nu bij ons nog een verontrustende massale invasie bij van de Noord-Aziatische modderkruiper. Die verspreidt zich sedert 2012 vanuit Nederland. Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO startte daarom een soortbeschermingsprogramma om het habitat van de Grote M. te herstellen en gekweekte vissen uit te zetten…
VLINDERTELLINGEN 2021
In juli 2021 waren er in de Lage Landen de jaarlijkse vlindertellingen. Van ons 50-tal soorten werd vaakst opgemerkt de atalanta, voor het klein koolwitje en de dagpauwoog. Na een karige lente was er ineens een vlinderexplosie. Het vochtige weer gaf meer dan genoeg voedsel voor de rupsen.Ook de gehakkelde aurelia en het boomblauwtje deden het goed. Er is echter geen aanleiding tot overmatig optimisme. Het is nl. lange tijd erg slecht gegaan met de vlinders. Sinds 1990 zijn er zo’n 40 à 50 % minder. De soorten die het goed doen zijn ‘makkelijke’ soorten, andere soorten hebben het lastiger. Zoals de vlinders die op heide leven. Door de toename van stikstof wordt vegetatie waar deze soorten van leven verdrongen door grassen. Ook verdroging speelt een belangrijke rol.
P.S. De lijst van de 12 meestgetelde : Atalanta, Klein koolwitje, Dagpauwoog, Bruin zandoogje, Groot koolwitje, Gehakkelde aurelia, Citroenvlinder, Oranje zandoogje, Distelvlinder, Kleine vos, Bont zandoogje, Gamma-uil.
VOGELS : GEACTUALISEERDE EUROPESE RODE LIJST VAN BIRD LIFE INTERNATIONAL (OKTOBER 2021)
Deze lijst deelt de 554 in Europa voorkomende vogelsoorten in volgens de ‘bedreigdheid’ . De toestand is ver van rooskleurig : 110 soorten worden als bedreigd beschouwd. Het sterkst getroffen zijn de zeevogels (30 % van de soorten), de watervogels en de weidevogels. Een studie van Birdlife wees uit dat er sedert 1980 eventjes 600 miljoen minder broedvogels voorkomen in de EU : de grootste afname geldt voor huismus, spreeuw, veldleeuwerik en gele kwik…
www.birdlife.org
VOGELS : PODCAST ROOTS
Deze podcast ontrafelt elke maand het geluid van een vogel die je op dat moment buiten kan horen. Te beluisteren via Juke.nl, iTunes en Spotify onder de naam Notenkrakers. Of via rootsmagazine.nl/podcast.
VOGELKOREN KLINKEN MINDER LUID
Elke natuurliefhebber treurt over het verdwijnen van specifieke zangvogels als nachtegaal en veldleeuwerik. Maar onderzoek van de University of East Anglia (Norwich) wees uit dat ook de vogelzang in het algemeen de afgelopen 25 jaar flink minder luid en gevarieerd is geworden, door ‘uitdunning’ van de vogelkoren. Voor dat onderzoek zijn data van vogeltellingen op 200.000 plekken in Europa en Noord-Amerika gebruikt. Op basis van deze gegevens, gecombineerd met Xeno Canto-geluidsfragmenten van elke soort, zijn vogelkoren gereconstrueerd. De diversiteit wordt bepaald door te meten hoeveel verschillende geluidsfrequenties in de opnames voorkomen. Hoe groter de soortenrijkdom, des te meer het er zijn. Vogels reageren snel op ontwikkelingen in het landschap. Bvb op de kaalslag op het boerenland. Er is daar ook veel water uit de grond getrokken waardoor het aantal vogels dat van natte omstandigheden houdt is afgenomen. Vanwege bestrijdingsmiddelen en kunstmest wordt het gras vroeger en vaker gemaaid. In onze bossen is er wel wat positieve verandering door natuurlijker bosbeheer. De afname van het vogelgekwetter zegt veel over hoe ons landschap verandert …
Lit. C.A. Morrisson et al. Bird population declines and species turnovers are changing the acoustic properties of spring soundscapes. Nature Communications, 12, 6217 (2021). https://doi.org/10.1038/s41467-021-26488-1
P.S. Bij de uitgeverij New Scientist, Amsterdam, verscheen het boek Vogeltaal – Hoe vogels met elkaar communiceren : inzichten over de fluitconcerten van vogels.
.
VOGELS : GROTE STERN
In Het Vogeljaar 2021/4 beschrijft een artikel de resultaten van een inventarisatie van de aantallen broedparen van de Grote Stern (Sterna sandvicensis, tegenwoordig ook Thalassens sandvicensis) de Noord-Atlantische metapopulatie voor 1991 t/m 2018. De gemiddelde omvang van die populatie bedroeg 52.000 broedparen : het laagste aantal was 43.800, het hoogste 60.400. Er lijkt sprake van een opwaartse trend. Ook in Nederland. Het Nederlandse aandeel in de Noord-Atlantische metapopulatie steeg van 20% begin de jaren negentig tot 30-35% in latere jaren. Er zijn twee gebieden met een aantal kolonies : het Waddengebied en de Delta.
VOGELS : HUISMUSSENTELLINGEN
Vogelbescherming Vlaanderen organiseerde op 3-4 april 2021 voor de 20ste keer een huisussentelling. Er werden vooral kleine groepen geteld (1 à 5 mussen), terwijl een stabiele kolonie best uit minstens 10 vogels bestaat (onderzoek Dennis Summers-Smith). Een wat natuurlijker tuininrichting zou daaraan kunnen verhelpen, met meer struiken, hagen en klimop om te schuilen en er voedsel te zoeken… De achteruitgang van de huismus is ondertussen wel duidelijk. Er worden veel oorzaken voor opgegeven, van stedelijke uitbreidingen tot kauwenconcurrentie.
VOGELS : KATTEN VOGELMOORDENAARS
In Knack van 24/3/21 bood Dirk Draulans een overzicht van recente bijdragen in wetenschapstijdschriften (Science etc) over de impact van huiskatten op tuinvogels. Er leven in de wereld een 373 miljoen van die beesten (Vlaanderen : 2 miljoen, goed voor jaarlijks 55 miljoen vogels), ze vormen de grootste rechtstreeks aan mensen gekoppelde bedreiging voor onze natuur. Er zijn zo veel huiskatten dat ze als predator niet langer in balans staan met het bestand van potentiële prooien : wereldwijd zouden er al 63 diersoorten uitgestorven zijn als gevolg van de activiteit van katten. Volgens een studie, gepubliceerd in Animal Conservation vangt een huiskat gemiddeld 14 à 39 prooien per hectare per jaar. In feite zouden katteneigenaars die hun dieren buiten laten lopen vervolgd moeten worden voor het overtreden van de Europese milieuregelgeving. Een min of meer aanvaardbare oplossing van het probleem lijkt de dieren ’s nachts binnenhouden. Om hun vangstsucces binnen de perken te houden zouden ze ook best kleurrijke halsbanden dragen die de vogels goed kunnen zien. Voeding met extra vlees blijkt het aantal prooien dat ze naar huis brengen evengoed te verminderen, maar daar staat de ecologische schade tegenover die de vleesindustrie veroorzaakt : ontbossing, stikstofuitstoot, watervervuiling.
VOGELS : HET TRIESTE LOT VAN DE WEST-EUROPESE ORTOLAAN
Tot nog niet superlang geleden was deze prachtige gors algemeen in de Lage Landen, nu is hij verdwenen. In de rest van West- en Noord-Europa is de toestand amper beter. In Noorwegen waren er 20 jaar geleden nog 200 broedparen, nu amper 10. Vrijwel het hele slinkende West-Europese broedbestand trekt tegen de winter naar Senegal en de buurlanden, via Frankrijk. En daar worden de vogels gevangen, onder andere met lijmstokken. Als je de Fransen daarop aanspreekt zeggen ze dat er van deze vogelsoort nog genoeg rondvliegen om de vangst te rechtvaardigen. President Macron vaardigde ondertussen wel een tijdelijk verbod op het vangen van vogels met lijmstokken uit , maar …
VOGELS : TOPPEREEND KWIJNT WEG
De laatste 30 jaar blijkt de Topper met 40% in aantal te zijn afgenomen. De sterkste afnamen golden voor Nederland en Groot-Brittannië, door minder ijsvorming op de Oostzee was er wel toename in Duitsland, Polen, Zweden en Estland. Naast klimaateffecten speelt ook het voedsel in de zuidwestelijke overwinteringsgebieden een rol. Zo is in het IJsselmeer de favoriete Driehoeksmossel verdrongen door de Quagga, een exoot. Tussen 1988 en 2003 was er ook het probleem van de “bijvangst”, ieder winterseizoen kwamen zo , alleen in Nederland al, ca. 17.700 exemplaren om.
PAS OP VOOR DE VOSSENLINTWORM (ECHINOCOCCUS MULTILOCARIS)
Het wordt nodig om op te letten bij het plukken van bramen, frambozen en bosbessen, ook van paddenstoelen : vooral in N.O. Limburg en Nederlands Zuid-Limburg is het risico op besmetting door de vossenlintworm reëel. Steeds meer vossen (momenteel al 50 % !) zijn er door besmet en ze verspreiden de eitjes van de lintworm via hun uitwerpselen. Mensen die deze binnenkrijgen, kunnen tot 15 jaar na de besmetting nog een infectie en ernstige leverschade oplopen. Best dus geen fruit meer eten van lage struiken of van struiken die de grond raken. P.S. Waarschuwing geldt ook voor Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en, Oost-Europa.
ZOOGDIEREN : DE EUROPESE BIZON
Momenteel zijn er van de Europese bizon of Wisent 47 grazende kudden, waarvan de grootste rondlopen in Polen, Wit-Rusland en Rusland. De Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN) schatte de populatie in 2019 op meer dan 6200. Ook in Roemenië zijn er. De bizon stierf daar 200 jaar geleden uit, maar anno 1958 werd ie uit Polen heringevoerd in het natuurreservaat Hateg-Slivut bij het stadje Hatszeg (Duits : Wallenthal) in Transsylvanië, nu Roemenië. In 1963 volgde een tweede reeks en vandaag zijn er drie wilde bizonpopulaties, samen meer dan 100 dieren. Een en ander betekent nog niet dat alles koek en ei is voor de Wisent. De kuddes leven nog altijd geïsoleerd van elkaar en slechts 8 van de 47 zijn groot genoeg om genetisch levensvatbaar te zijn op lange termijn. De dieren werden opnieuw geïntroduceerd in bosgebieden waar ze ’s winters niet genoeg voedsel vinden. Wanneer ze het bos verlaten en landbouwgebieden intrekken komen ze in conflict met de boeren. Er moet daarom o.m. gezorgd worden voor voor open weiden om te kunnen grazen …
P.S. In de buurt van Hatszeg bevindt zich ook een belangrijke dinosaurus-vindplaats, waar o.m. resten werden gevonden van de Magyarosaurus dacus.
ZOOGDIEREN : AFRIKAANSE OLIFANT
Daar zijn de olifanten terug, volg jij ze ook nog ? Toen we met Natuur 2000 begonnen waren er in Afrika 1,5 miljoen van, dat leerden we op IUCN-GA’s van olifantenexpert dr. Iain Douglas-Hamilton. Nu nog amper 415.000, voor 3/4 savanne-olifanten (bedreigd) en voor 1/4 bosolifanten (ernstig bedreigd). Die cijfers komen van de jaarlijkse Rode Lijst van dezelfde IUCN, de Internationale Unie voor Natuurbehoud. Oorzaken van de terugloop : stroperij en verlies van leefgebied. Vooral de stroperij piekt, terwille van criminele netwerken die vaak ook in verband staan met rebellenbewegingen. De bosolifant, nog relatief talrijk in de regenwouden van Congo en Gabon, heeft het het meest te verduren. Hun ivoor is harder en daarom gewild bij Chinese en Japanse ivoorbewerkers. Hij plant zich ook trager voort. De savanneolifant, met de grootste populaties in Botswana, Zimbabwe en Zuid-Afrika, kampt behalve met stroperij ook met bevolkingsdruk en oprukkende infrastructuur. Sommige Aziatische landen proberen de vraag naar ivoor te verminderen maar de illegale handel blijft omvangrijk. En in Afrika hebben de wildparken door de coronapandemie minder inkomsten en zo ook minder geld om de stroperij tegen te gaan. Landen als Gabon hebben bovendien schrik voor hun stabiliteit. Ruim 90 % van het Gabonese ivoor belandt in Nigeria bij de terroristen van Boko Haram.
Bron : De Volkskrant, 27 maart 2021.
ZOOGDIEREN : OTTER
Na 30 jaar “afwezigheid” (waterkwaliteit, visbestand) duiken otters her en der terug op in ons landschap : in 2002 werd er een voor het eerst weer op beeld vastgelegd. Vandaag tekent het otterland zich voorlopig af in de Scheldevallei tussen Antwerpen, Mechelen en Gent, maar op andere plaatsen zoals het Rivierpark Maasvallei en het Grenspark Kempen-Broek wordt ook actief gewerkt aan natuurherstel om de otter opnieuw te mogen verwelkomen. Ter ondersteuning van dat alles werd 2021 uitgeroepen tot Jaar van de Otter en reist er ook een WWF-ottertentoonstelling door Vlaanderen. In april staat die bvb in De Vroente te Kalmthout.
www.wwf.be/otterland
ZOOGDIEREN : EUROPESE VLEERMUIZEN
Dit jaar 2021 wordt de 30ste verjaardag gevierd van de Europese overeenkomst m.b.t. bescherming van onze vleermuizen. En meteen ook van de 25ste verjaardag van de International Bat Night. Ter gelegenheid daarvan publiceerde het Eurobats-secretariaat (Bonn, Duitsland) een leuke info-poster op A2-formaat met alle vleermuissoorten waarop het ‘Eurobats Agreement’ betrekking heeft. Vraag een exemplaar aan of kom er een halen in Fort Oelegem ?
www.eurobats.org
EINDEJAARSTIP : WELKE KERSTBOOM KOPEN
Blindelings een kerstboom kopen die je naderhand in de tuin kan planten is misschien niet zo slim. Zo’n populaire Nordmannspar van 25 € neem je als in pot gekweekt boompje van 60 à 80 cm hoog mee naar huis, maar als je hem na Kerstmis door de lastige beginfase weet te coachen reikt hij na een jaar of tien al tot de dakgoot. In het wild in de Kaukasus wordt hij nl. 50 tot 60 meter hoog… Wil je een boom die je zonder schrik kan planten, kies dan Picea glauca ‘Conica’ : een compact conifeertje dat na 25 jaar pas een paar meter hoog is. In een groepje van drie oogt het nog leuker.