NATUURNIEUWS 2022
NATUURWAARNEMINGEN
14.02.2022 N2’er Geert Spanoghe spot Noord-Amerikaanse zanggors in Doel : pas de 2de waarneming
ZATERDAG 19 MAART 2022 : VIJFDE SCHELPENTELDAG IN VLAANDEREN EN NEDERLAND
Op de Vlaamse stranden telden zo’n 750 liefhebbers 38.000 strandschelpen, in Nederland werden op 7 Zuid-Hollandse en één Texels strand bijna 22.000 geteld. Twee derden van de 60 geïdentificeerde soorten kwamen in beide landen voor. De top-5 van Vlaanderen waren gelijk aan deze van de afgelopen jaren. Vaakst gevonden werd het nonnetje (4 op 10), daarna volgden de halfgeknotte strandschelp, de kokkel, de mossel en de Amerikaanse zwaardschede. Op de Nederlandse stranden werden vnl “strandschelpen” (Spisula) gevonden, met voor de helft de halfgeknotte strandschelp, gevolgd door de vale strandschelp, de stevige strandschelp, de Amerikaanse zwaardschede en de kokkel. Verklaring : de Nederlandse stranden zijn meer onderhevig aan stromingen en stormen, omstandigheden ten gunste van de halfgeknotte. Het nonnetje stond in Nederland pas op de 8ste plaats, terwijl de boormosselen (9% van de in Vlaanderen gevonden schelpen) niet eens de Nederlandse top-10 haalden. Verklaring : in het Schelde-estuarium, net ten oosten van onze kust, is veel slib aanwezig (= ideaal voor het nonnetje) en er zijn daar ook veel veenformaties ( = leefomgeving van de Amerikaanse boormossel).
GROENE ENERGIE MET RESPECT VOOR DE NATUUR
Het halen van de klimaatdoelen en de ‘geopolitieke’ energiezorgen door de Oekraïneoorlog van 2022 doen de overheden iets haastiger worden m.b.t. de energietransitie, de overgang naar alternatieve energievormen. Hoe dit echter laten samengaan met natuurbehoud ? Windmolens en zonnepaneelparken vragen ruimte en die is schaars. En het is twijfelachtig of alle plannen gaan volstaan om de doelstellingen te halen tegen zeg maar 2030. Veel zou wel eens snel-snel moeten doorgeduwd worden, met het risico dat het klimaatbelang boven het natuurbelang gaat gaan. Een belangrijke vraag bij dit alles is ook of energievormen als wind en zon geen tussenvormen zijn. Alternatieve technieken zoals hergebruik van rest- en aardwarmte beginnen zich te ontwikkelen, ook nieuwe manieren voor transport en opslag van energie (waterstof en milieuvriendelijke batterijen). Wat gebeurt er met voornoemde ruimte als een wind- of zonnepark binnen 20 jaar niet meer rendabel is ? Veel natuurbeschermers zien niks in alternatieven als CO2-opslag, kernenergie en oplossingen die problemen maar verplaatsen. De grote herverdeling van ruimte als gevolg van klimaatverandering mag natuurgebieden niet onder druk zetten …
(Duin, Lente 2022)
NIEUWE BEDREIGINGEN VOOR HET MARIENE MILIEU
In een studierapport, begin juli ’22 gepubliceerd in het tijdschrft Nature Ecology and Evolution, wordt verder gegaan dan de bekende problemen voor de biodiversiteit in de oceanen zoals klimaatverandering, verzuring en verontreiniging. Gewaarschuwd wordt met name voor het winnen van lithium uit de diepzee, voor de overbevissing van de diepzee en de onverwachte impzact van bosbranden en van nieuwe biologisch afbreekbare materialen.
James E. Herbert-Read et al. A global horizon of issues impacting marine and coastal biodiversity conservation. Nature Ecology & Evolution, 07 July 2022. https://doi.org/10.1038/s41559-022-01812-0.
BACTERIËN : NIEUWS OVER DE PESTBACTERIE
In de jaren1300 stierven tientallen miljoenen (!) mensen aan de pest. Dat begon in 1383 in de Chüy-vallei bij het Issyk Koel-bergmeer in Oost-Kirgizië. Acht jaar later slaat de Zwarte Dood ook toe in Europa, met nog honderden jaren vervolguitbraken. Het gaat bij dat alles om een variant van de al veel langer bestaande pestbacterie (Yersinia pestis), die tussen 1310 en 1318 moet onstaan zijn. Waarschijnlijk is de bacterie afkomstig van marmotten in het berggebied tussen Kazachstan en China en is de ziekte snel overgerslagen op mensen : een deel van de Zijderoute liep langs het Issyk Koelmeer. De pestbacterie komt nog altijd in verschillende genetische varianten voor en de Issyk Koelvariant staat nog steeds aan de basis van 2/3 van deze varianten. De grote mutaties die Yersinia pestis zo gevaarlijk maken zijn al 6000 jaar aanwezig in de bacterie. De overbrenging via vlooien is al 4000 jaar oud. Het lijkt er op dat de pest telkens terugkeert door besmetting uit reservoirs in de dierenwereld, meest knaagdieren. De pestbacterie produceert giftige stoffen die leiden tot bloedproppen, inwendige bloedingen en orgaanfalen. Meest algemeen is de builenpest waarbij de Y.pestis-bacterie de lymfe besmet waarin kippenei-grote builen vol besmettelijke pus ontstaan. De longpest, waarbij de bacterie de longen infecteert, is het meest besmettelijk, door uitgehoeste druppeltjes met bacteriën.
Maria A. Spyrou cs. The source of the Black Death in fourtheenth-century central Eurasia. Nature, 15 June 2022, https://doi.org/10.1028/s141526-022-04800.3
EXOTEN : AZIATISCHE TIJGERMUG , KNOKKELKOORTSGEVAAR DOOR BANDENBEDRIJVEN
De opmars van de gevaarlijke Aziatische tijgermug dient gestopt, de overheid moet optreden tegen de bandenbranche die de beesten importeert. De tijgermug heeft zich de laatste jaren via internationale transporten van gebruikte banden (van auto’s, vrachtwagens, tractoren enz) in Europa kunnen verspreiden. Die banden zijn vaak nat of worden nat opgeslagen, waardoor eitjes makkelijk overleven. De muggen kunnen knokkelkoortsvirussen dragen die ze op de mens overdragen bij het steken. Ze worden ronduit gevaarlijk wanneer er hele populaties ontstaan. Risicolocaties zijn locaties met veel bewegingen, zoals luchthavens, scheepshavens, snelwegparkings, maar ook bandencentrales en tuincentra. De banden leegpompen en droogwrijven vinden de bandenmannen te kostelijk en overbodig, ze nemen ook te weinig maatregelen om ‘meeliften’ van de tijgermug te voorkomen. In Nederland voerde het platform Stop Invasieve Exoten daarom met succes een rechtszaak tegen de Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) , omdat die controlerende maar lakse overheidsinstantie (cfr ook de coronacrisis) weer eens de andere kant uitkijkt en het zelfs vertikt om gegevens bekend te maken. Bij ons zijn er in de buurt van Zaventem ook al slachtoffers gevallen.
www.muggensurveillance.be
NIET ALLE EXOTEN OVER DEZELFDE KAM HALEN : AMERIKAANSE EIK GOED VOOR VLEERMUIZEN
Het verwijderen van uitheemse soorten om inheemse te stimuleren kan soms negatief uitdraaien voor andere inheemse soorten. Grote Amerikaanse eiken kunnen bvb gebruikt worden als verblijfplaats voor boombewonende vleermuizen. In het hout van deze eiken ontstaan makkelijk holtes die voor vleermuizen geschikt zijn. Vleermuizen zijn Europese aandachtsoorten die bijzondere maatregelen vergen. Een kapplan van een LIFE+-project te Diepenbeek diende daarom aangepast : vastgesteld werd dat de zeer zeldzame Bechsteins vleermuis met tientallen exemplaren gebruik maakte van een oud spechtenhol in een Amerikaanse eik. Het belang van doordachte strategieën en doortastende communicatie kunnen niet voldoende onderlijnd worden wanneer wordt gekozen om soorten te elimineren of te controleren …
(Jan Van Uytvanck cs, Natuurbeheer. Uitg.Sterck & De Vreese, 2022 : blz.57)
GOUDJAKHALS : ONBEKENDE NIEUWKOMER
In augustus berichtten verschillende media over de mogelijke aanwezigheid van een goudjakhals (Canis aurea) in Vlaanderen. De soort werd voordien reeds waargenomen in Nederland (5 gevalideerde waarnemingen sinds 2016) en Duitsland. Hij zit qua formaat tussen de vos en de wolf in : je kan hem makkelijk verwarren, zichtwaarnemingen zijn onvoldoende betrouwbaar. Het dier heeft zich vanuit Azië en Oost-Europa verspreid over Noordwest-Europa. Net als de wolf kan ie grote afstanden afleggen en uitzwerven, op zoek naar nieuw leefgebied. De goudjakhals leeft in een familieroedel en graaft zelf een ondergronds hol, vergelijkbaar met de vos. De dieren zijn ook enorm behendig om buiten het zicht van de mensen te blijven. Een van zijn bijnamen is “rietwolf”, hij gedijt goed in relatief nat gebied en jaagt daar op muizen en watervogels als ganzen en eenden. Als hij de kans krijgt een kip of een lam of een zwakke ooi aan te vallen, zal hij dat zeker ook doen. Als leefgebied heeft hij aan 1 à 10 km² voldoende, terwijl een wolf 150-400 km² nodig heeft.
TIJGERMUGGEN : PAS OP ! BANDENBEDRIJVEN : DOE IETS !
De Aziatische tijgermug kan gevaarlijke ziektes zoals knokkelkoorts (dengue) en chikungunya (infectieziekte) overdragen en ze is ondertussen alom aanwezig in populaire vakantiegebieden zoals de Middellandse Zeekusten. Ook bij ons dringt ze door. Het Instituut voor Tropische Geneeskunde en Sciensano willen een beter zicht krijgen op de aanwezigheid van exotische steekmuggen hier te lande en de impact op de volksgezondheid. Onderzoekers van het ITG observeerden de gevaarlijke Aziatische tijger- en bosmuggen nl reeds bij parkings, importbedrijven van banden en geluksbamboe en industrieterreinen. Dat is het gevolg van het wereldwijde goederentransport, de klimaatverandering en een zeer goed aanpassingsvermogen. Iedereen die denkt een tijgermug te spotten kan een foto van de mug opladen op de website muggensurveillance.be. Ze is heel klein, veel kleiner dan onze ‘gewone’ muggen. Het lijfje is zuiver zwart. De uiteinden van de achterpoten zijn wit en dat geldt ook voor de monddelen bij de steeksnuit. Vanaf de kop loopt er over de rug een witte streep. Vergelijk met de steekmug : die is bruin en ze heeft gevlekte vleugels. In feite zouden alle bandenbedrijven banden droog moeten invoeren, grondig controleren bij binnenkomst en vervolgens verhitten zodat de eitjes sterven. Hun verantwoordelijkheid is enorm maar de volksgezondheid nu en later kan hun geen lor schelen …
MEER TIJGERS
Zie ook de rubriek Wereld van deze Nieuwsbrief : Nepal telt 355 tijgers
In 2010 kwamen de staatshoofden van 13 landen met tijgers bijeen in Sint-Petersburg. Zij besloten het aantal tijgers in de wereld in 12 jaar te verdubbelen. Hooguit 3.200 tijgers waren er toen over in het wild, ooit waren dat er 100.000. Volgens een schatting van de IUCN, de internationale unie voor natuurbehoud, zijn er nu tussen de 3700 en 5500 tijgers in het wild, verdeeld over 6 ondersoorten. Geen verdubbeling, maar toch een succes. Vooral Rusland, India, Bhutan en Nepal zorgden voor groei. De Siberische tijger of Amurtijger (de grootste onder de tijgersoorten) heeft zich in de afgelopen eeuw hersteld van 30 stuks naar 600. Zijn leefgebied in Rusland en China begint wel vol te geraken : men kijkt nu naar Kazachstan, waar vroeger de uitgestorven Kaspische tijger leefde en waar geschikt leefgebied is voor tijgers. Eerst moet daar dan het aantal antilopen, herten en gazelles toenemen. Bezorgdheid bestaat er m.b.t. de Zuid-Chinese tijger, die alleen nog in Chinese dierentuinen leeft. En m.b.t. de Sumatraanse tijger, de kleinste tijgersoort : hooguit 200 exemplaren ervan zijn nog in leven. De druk op de laatste wildernissen van Indonesië is zeer groot en mensen maken die natuurgebieden steeds kleiner. Eigenlijk gaat het binnen elke tijgergroep om een klein aantal en bestaat er een risico op uitsterven, zoals al gebeurde met de Balinese en de Javaanse tijger. Ondanks de groei van het aantal blijven de tijgers nog steeds bedreigd in hun voortbestaan.
TUINVOGELTELLING 2022
In Vlaanderen deden einde januari 47.750 tellers mee, die gemiddeld 23 vogels telden van 7 soorten per tuin. De top 10 : huismus, koolmees, vink, pimpelmees, houtduif, kauw, merel, Turkse tortel, ekster, spreeuw. In Nederland telden 170.408 tellers. De top 10 : huismus, koolmees, merel, pimpelmees, vink, kauw, houtduif, ekster, Turkse tortel, roodborst. Vogelkenner Gerald Driessens : sommige soorten worden in absolute aantallen vaak geteld, terwijl ze relatief in steeds minder tuinen voorkomen. De huismus staat op 1, maar het gaat hier al langer niet goed mee : in 2009 nog in 65% van de tuinen geteld, tien jaar later nog maar in 37%… Nog ter vergelijking : in Duitsland deden met de Stunde der Wintervögel 176.000 mensen mee, hun top 10 waren huismus, koolmees, pimpelmees, merel, ringmus, ekster, vink, groenling, bosduif, roodborst.
VOGELGRIEP DOODT GROTE STERNEN
Een dodelijke variant van de vogelgriep veroorzaakte nu ook in de broedperiode massale sterfte onder wilde vogels in Frankrijk, Nederland en ons land. Bijzonder getroffen wordt de grote stern : een vogel met een beperkt aantal en dichtbevolkte kolonies en kwetsbaar bij een trage voortplanting (Grote sternen kunnen 30 jaar leven, er komt gewoonlijk ook maar één jong uit een nest). In de broedplaats Waterdunen tussen Breskens en Groede, de grootste kolonie van Nederland en normaal goed voor 7000 broedparen, zag de toezichter maar een 1500 vogels in de lucht en in die van Zeebrugge met 200 broedparen vond men 50 vogels dood …
DALING AANTAL ZEEHONDEN WADDENZEE
In de Waddenzee komen gewone en grijze zeehonden voor. Twee keer per jaar worden ze geteld : in juni en augustus. In de Nederlandse en Duitse Waddenzee werden minder volwassen zeehonden geteld, in de Nederlandse, Duitse en Deense ook veel minder zeehondenpups. Misschien is de limiet bereikt, is er niet meer voldoende voedsel voor alle dieren. Pups lijden daar eerst onder. Uitgebreid onderzoek naar de oorzaak van de totale daling lijkt nodig.