DE NATUUR IN 2023
BELEEF DE LENTE
Bij het begin van de meteorologische lente (1 maart) worden de camera’s van Beleef de Lente weer aangezet om het broedseizoen van verschillende vogels online te volgen. Dit jaar is o.a. een steenuil te zien, net als een zeearend. Speciale aandacht is er voor de scholekster, want het gaat niet goed in al zijn leefgebieden. De plekken worden niet specifiek vermeld om de vogels niet te storen. Komt een ei uit of zijn de jongen goed te zien, dan worden daar aparte clipjes van gemaakt. In de vijf maanden dat in 2022 de webcams aanstonden, zijn 53 eieren gelegd en 35 jongen uitgevlogen.
(www.beleefdelente.nl)
WEBCAMS : VISAREND
De natuur webcams zijn niet meer te tellen. Onlangs nog op een interessante gestoten : over visarenden die sinds 2005 in de vallei van de Essonne (Ile-de-France, Frankrijk) broeden. Check www.essonne.fr/cadre-de-vie-environnement/webcams
NATUUREDUCATIE : OPDRACHTEN
Op natuurwijs.nl/natuuropdrachten vinden L.O.-leerlingen leuke natuur-buitenopdrachten. Als bonus is er het gratis e-book “Op ontdekkingsreis in de tuin” met de 24 meest favoriete opdrachten.
EGELS IN DE WINTER
In de herfst proberen egels zich goed rond te eten, ze moeten tot 500 gram wegen om hun “winterslaap” door te komen.Tijdens die winterslaap verlagen ze hun ademhaling, daalt hun hartslag tot een paar slagen per minuut en stopt hun stofwisseling bijna helemaal. Ze verliezen zo een 39% van hun lichaamsgewicht. Elke 7 à 11 dagen worden ze wel wakker. Meestal blijven ze dan in hun nest, maar het gebeurt ook dat ze op een warmere nacht “outdoors” aan de scharrel gaan. Mensen kunnen daarop inspelen door ’s avonds wat voedsel (egelpaté, kattenvoer) buiten te zetten, best in een egelhuisje. Zinnig, want zeker na droge zomers vinden de egels minder voedsel in de natuur en geraken ze niet voldoende opgevet. Wat voornoemd egelnest betreft: egels kruipen graag diep weg in een berg takken, bladeren, compost, een stapel hout. Als die plek te koud blijkt gaan ze nog tijdens de winterslaap op zoek naar een betere slaapplaats. Je kan daarbij helpen door de slaapplek te verbeteren met extra bladeren ( = droge !) en wat zand : die laag mag minimaal een halve meter dik zijn. Een alternatief is dat egelhuisje, dat je zelf kan maken (zo je wil sturen we jou een plan). Zorg wel dat de opening niet naar het noorden of noordoosten gericht is. Ook houden egels van dikke begroeiing in de buurt zodat ze ongezien hun huisje in kunnen. Een aparte vraag bij dit alles is of een egel je tuin wel in en uit kan. Egels leggen per nacht gemakkelijk 1 tot 2 km af en ze hebben meerdere tuinen nodig om genoeg voedsel te vinden. Door de vele afsluitingen worden ze vaak gedwongen om via de weg naar de andere tuin te komen en zo geraken er duizenden door auto’s overreden. De laatste 10 jaren alleen zouden overigens naar schatting 50% van al onze egels verdwenen zijn : uitgehongerd, vergiftigd of overreden. Met een simpel gaatje van 15 cm x 15 cm in een afsluiting te maken en daar een stuk pvc-buis in te steken help je de egels al om veilig van jouw tuin naar die van je buur te komen.
(www.egelwerkgroep.com)
EXOTEN : NU WEER DE AFSCHRIKWEKKENDE RODE VUURMIER
Bij de havenstad Syracuse op Sicilië (Italië) zijn er nesten met duizenden werksters van Solenopsis invicta, de rode vuurmier, gevonden : breiden snel uit. De R.V. komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika via de VS en China, door toename transport. Maakt gigantische kolonies en wordt dominant. Erg pijnlijke steken kunnen dodelijk zijn. R.V. is ook verzot op sap van bladluizen en verdedigt die tegen de landbouw. Het is bij de huidige klimaattoestand een kwestie van tijd voor ze ook bij ons onheil komen stichten, vooral steden en verwarmde gebouwen lijken hen aan te trekken.
Lit. Mattia Manchetti cs. The invasive ant Solenopsis invicta is established in Europe. Current Biology, vol.33, issue 17, September 11, 2023. DOI : https://doi.org/10.10.16/j.cub.2023.07.036
HEELAL : EEN KOMEN & GAAN ?
Hoe kon de Big Bang, de grote oerknal waarmee het heelal begon (13,8 miljard jaar geleden) eigenlijk gebeuren ? Veel onduidelijkheden. Wetenschappers houden ook rekening met andere mogelijkheden, een cyclisch proces van komen en gaan van heelallen bvb. In dat verband wordt er gespeculeerd over de mogelijkheid dat zwarte gaten uit een vorig heelal een oerknal zouden overleven en meegenomen worden naar een nieuwe ruimte. En er wordt gezocht hoe die relicten zouden kunnen onderscheiden worden van nieuwe zwarte gaten.
Lit. Bernard Carr. The hunt for black holes older than the universe itself : “Primordial” black holes could rewrite cosmology by providing evidence for a previous universe. New Scientist, 27 March 2023.
NATUURHERSTEL
Natuurherstel staat anno 2023 bij ons in de actualiteit via de Europese natuurherstelwet en via de onderhandelingen over het Vlaamse stikstofakkoord. Door de natuur te herstellen wordt er opnieuw meer koolstof in de grond opgeslagen en wapenen we ons tegen hevigere overstromingen. Bovendien is meer natuur gunstig voor het mentale welzijn. Het is vooral de bedoeling de populaties en oppervlakten van bedreigde soorten op zo’n niveau te krijgen dat hun overleven op de langere termijn kan worden gehandhaafd. Dat vraagt een daling van de milieudrukken, waaronder de stikstofdepositie.
Wat de EU betreft zullen de lidstaten tegen 2030 minstens 20% van het land en 20% van de zee in Europa hersteld moeten hebben : met een eerste focus op herstel binnen de Natura 2000-gebieden, terwijl er iets meer marge wordt gelaten voor herstel van drooggelegde veengebieden. De hersteldoelen m.b.t. landbouwecosystemen kunnen wel worden opgeschort wanneer de beschikbaarheid van landbouwgrond de voedselbevoorrading in gevaar zou brengen …
In Vlaanderen voorziet het stikstofakkoord de halvering van de stikstofdepositie tegen 2030, door reducties op te leggen aan veehouderij en industrie. Ook wordt er geïnvesteerd in herstel van door stikstof overbelaste natuur. T.a.v. het politieke debat hierover (i.v.m. de vergunningsdrempels) wil de Raad van State geen vergunningsverlening op krediet en betere wetenschappelijke ondersteuning van de vergunningsdrempels.
(De Morgen, 15 november 2023)
INSECTENTERUGLOOP
Vooral vanuit Duitsland wordt er op gewezen dat de laatste 30 jaren 75% van de biomassa van alle vliegende insecten verloren ging. Onderzoekingen naar de terugloop van de insectendiversiteit in natuurgebieden (gelinkt aan hetzelfde verschijnsel bij de planten) wijzen naar de (te) vele landbouwbedrijven in de buurt van de meeste natuurgebieden, die maar blijven pesticiden en mest verspreiden met alle gevolgen vandien : tot vandaag toe worden er bvb nog sporen gevonden van het inmiddels verboden DDT. In een zone van 2 kilometer rond een natuurgebied zouden pesticiden echt moeten verboden worden : ook interessante planten verdwijnen daar gewoon, met alle terugslag op de insecten die op de planten in kwestie aangewezen zijn.
(www.dina-insektenforschung.de)
KATTENGEVAAR
Uit een meta-analyse van al het onderzoek naar kattenpredatie sedert 1900 blijkt nog eens dat (verwilderde) katten alles vreten wat ze maar kunnen vangen. Een groot probleem op eilanden met een kwetsbare fauna. Bij ons is de impact nog niet goed onderzocht. In Vlaanderen zit een miljoen huiskatten en een onbekend aantal zwerfkatten. Die massa katten creëert een ‘angstlandschap’ in een reeds op zich uitgekleed leefgebied , waarin o.m. vogels zich helemaal niet veilig voelen. Zonder katten zouden vogelpopulaties heropleven. Katteneigenaars zouden hun katten moeten binnenhouden, zeker ’s nachts. En tuinbezitters zouden hun tuin ecologisch moeten inrichten, zodat “wilde” dieren meer schuilplaatsen en ontsnappingsmogelijkheden hebben.
Lit. Christopher A. Lepczyk et al., A Global Synthesis and Assessment of Free-Ranging Domestic Cat Diet. Nature Communications, Vol.14 : December 12, 2023. DOI : https://doi.org/10.1038/s41467-023-42766-6
DE WAARDE VAN NATUUR
Al decenniën houden economen zich bezig met het (proberen) waarderen van natuur. Ten tijde van de Duwvaartkanaaldreiging in de Antwerpse Voorkempen (Fort Oelegem e.o. had er dan aan moeten geloven, het gevaar werd bezworen door Luc Versteylen s.J. en zijn Groene Fietsers) vroeg econometrist prof. Piet Virenque s.J. van de UFSIA zich bvb af wat de “natuurkost” zou zijn. Op Radio 1 beweerde Ignace Schops van Kempen & Maasland, ook voorzitter van de Bond Beter Leefmilieu, onlangs dat 1 € investeren in natuurgebied 10 € oplevert voor de lokale samenleving. Het weekblad Knack ging daarop in en raadpleegde milieu-, bio- en toerisme-economen met hun diverse waarderingsmethoden over deze complexe materie. Die wezen er op dat je multipliers best niet te hoog inschat : een rendement van 1:10 lijkt overdreven.
(Knack 11 januari 2023, p.37)
THE STATE OF THE RHINO 2023
Elke septembermaand maakt de International Rhino Foundation (IRF) de stand van de 5 overblijvende neushoornsoorten in Afrika en Azië bekend. Voor de Witte neushoorn schat men de populatie op 15.942, voor de Indische (de Grote eenhoornige n.) op 4.014, voor de Zwarte op 6.195, voor de Javaanse 76 (12 “missing”), voor de Sumatraanse op 34-47. Overal blijft de schade door stropers heel zwaar doorwegen. In Zuid-Afrika is de toestand erg in KwaZulu-Natal en het Hluhluwe-Umfolozi Game Reserve. In het Krugerpark valt niet zoveel meer te stropen, het was daar de laatste tien jaar een neushoornabattoir. Er werden in de RSA 448 neushoorns illegaal afgeschoten (451 in 2021). In Namibië werden 93 neushoorns afgeschoten (47 in 2021). De populatie van de Indische neushoorn veert terug op door straffe bescherming en gebiedsuitbreiding. Van de Javaanse neushoorn zouden er nog 76 leven, maar over het lot van 12 bestaat onzekerheid. En dat geldt ook voor de Sumatraanse neushoorn. Die twee laatste soorten zouden binnen twintig jaar kunnen uitgestorven zijn.
P.S. Een interessant nieuw boek over dit onderwerp : Erik van Zwam, De laatste neushoorn. Uitg.Fontaine, 2023.
FOSSIELE VLEERMUIS VAN RUIM 52 MILJOEN JAAR OUD
De Nederlandse paleontoloog Tim Rietbergen beschreef in het wetenschappelijk tijdschrift PLOS One de Icaronycteris gunnelli, de meest recent ontdekte fossiele vleermuissoort die met een ouderdom van 52,2 miljoen jaar meteen ook de oudst bekende is. In de voorbije 50 jaar werden in Wyoming (VSA) wel meer fossiele vleermuizen opgedolven met ongeveer dezelfde ouderdom, maar dit exemplaar bevond zich iets dieper in de stratigrafie. Bij die eerdere vondsten ging het altijd om Icaronycteris index of om Onychonycteris finneyi. Rietbergen ontdekte daadwerkelijk een nieuwe soort en daarmee staat de teller van bekende vroege vleermuissoorten uit het vroege Eoceen (= tussen de 56 en 47,6 miljoen jaar geleden) op 3. Voor zijn onderzoek bestudeerde hij 2 fossielen die al gevonden waren, maar nog niet goed bekeken : 568 verschillende vleermuiskarakteristieken werden gecheckt, in uitgestorven en nog levende soorten (o.a. gebitskenmerken). Zo kwam hij tot de conclusie dat Icaronycteris gunnelli voldoende van andere fossielen verschilde om een aparte soort te vormen… Tegenwoordig leven er wereldwijd m.d. 1400 soorten vleermuizen. Waarschijnlijk waren de eerste vleermuizen nog geen goede vliegers en klommen ze in bomen om van daaruit te kunnen zweven (zoals onze vliegende eekhoorns). Ontwikkelden ze eerst hun vermogen om te vliegen of hun vermogen tot echolocatie (waarbij ze met hoge geluiden prooi-insecten opsporen) ? Een van de andere Eocene soorten, voornoemde Onychonycteris finneyi, werd in het verleden door wetenschappers gebruikt om zowel de ene als de andere hypothese te onderbouwen. De vondst van nieuwe vleermuisfossielen zou kunnen helpen om meer duidelijkheid te krijgen.
Lit. Tim B. Rietbergen cs. The oldest known bat skeletons and their implications for Eocene chiropteran diversification. PLOS One, April 12, 2023. DOI : https://doi.org:10.1371/journal.pone.0283505
VOGELS EN HOOGSPANNINGSLEIDINGEN : SAFELINES4BIRDS
Een Europees Life-project van 6 jaren om 13 soorten vogels een niet-natuurlijke dood te besparen langs elektriciteitsleidingen in Frankrijk, België en Portugal. Die drie landen hebben eventjes 180.000 km hoogspannings- en 1.650.000 km midden- en laagspanningsleidingen, met alle gevaren vandien voor passerende vogels : miljoenen moeten er aan geloven, het bedreigt zelfs het voortbestaan van bepaalde populaties. In het project vinden natuurverenigingen, wetenschappers, net beheerders en elektriciteitsverdelers elkaar. Alles begint met het zichtbaarder maken van de lijnen, ook ’s nachts. De betrokken vogelsoorten : Kleine trap, Lammergier, Havikarend, Monniksgier, Aasgier, Kleine torenvalk, Kraanvogel, Visarend, Witte en Zwarte ooievaar, Houtsnip, Wulp, Kievit.
(www.safelines4birds.eu)
VOGELS EN RAAMSTICKERS
In de VS vliegen jaarlijks 100 miljoen vogels zich te pletter tegen ramen van wolkenkrabbers en andere hoge gebouwen. Die gebouwen belemmeren hun vliegroute. Een onderzoek in Polen schatte dat daar een miljoen vogels tegen glazen bushokjes botsen. Hoeveel raamslachtoffers er bij ons vallen is onbekend, het aantal zal wel lager liggen, maar toch is ook hier reden tot zorg. Daarom maken natuurverenigingen propaganda voor raamstickers of folie die uv-licht filtert. Die stickers en die folie kunnen voorkomen dat vogels zich doodvliegen, maar ze moeten dan wel aan de buitenkant geplakt worden ! Aan de binnenkant hebben ze geen enkel effect omdat het glas dan zijn reflecterende werking behoudt…
MASSASTRANDING DODE ZEEVOGELS
In Nederland kwamen in de herfst van 2023 tientallen meldingen binnen van fel vermagerde dode vogels langs de Noordzeekustlijn. Deze zeevogels eten vooral kleine visjes die alleen in koud water leven, maar tijdens de zomer van 2023 was het zeewater abnormaal warm… In het verleden werden massastrandingen van zeevogels vooral veroorzaakt door op zee weggelekte stookolie. Tegenwoordig komen die olievlekken bijna niet meer voor. Het is ook opvallend dat er onder de dode vogels veel alken zijn, meer dan zeekoeten. Die arriveren in onze streken pas in de zomer. Is er een voedselprobleem in de centrale Noordzee, waardoor de grote vogels eerder naar het zuiden komen ?
ZEEARENDEN IN DE BLANKAART
In het voorjaar van 2023 streek een koppel zeearenden neer in het natuurgebied De Blankaart te Woumen, W.Vl. Na een verkenningsperiode van maanden zijn ze in de herfst ook een nest beginnen te bouwen in een stevige, wijdvertakte wilg : om er in 2024 te broeden, een primeur. Het mannetje kreeg de naam Paul naar de eerste conservator van De Blankaart, wijlen Paul Houwen. Btw : die begeleidde Natuur 2000 destijds tijdens enkele bezoeken aan zijn natuurreservaat en ook tijdens een IYF-bestuursvergaderweekend in het kasteel. In Nederland broeden er al zeearenden sedert 2006.
ZEEHONDEN KWIJT
Al m.d. 50 jaar tellen Nederlandse, Duitse en Deense onderzoekers vanuit de lucht de zeehonden en hun jongen in de Waddenzee : van de voorzomer voor de pups van de gewone zeehond tot hartje winter, wanneer de grijze zeehonden (langwerpigere snuit en iets groter) hun jongen krijgen. Jaar na jaar leek het aantal zeehonden alleen maar toe te nemen, van het dieptepunt van 500 dieren rond 1975 in het Nederlandse Waddengebied tot ca. 10.000 gewone zeehonden en 7000 grijze zeehonden daar nu en 40.000 gewone resp. 10.000 grijze in de hele Waddenzee. Sinds een jaar of tien gebeurt er echter iets geks : er worden in Nederland jaarlijks ongeveer 2500 jonge dieren geboren, maar als het volgend jaar geteld wordt ziet men die aanwas niet terug in de populatie. Ook in de andere Waddenlanden blijft de populatie gelijk, ondanks het hoge geboorteaantal. De knik in de grafiek zit rond 2013 : een moment dat in het Duitse en Deense deel van de Noordzee veel windmolens gebouwd werden, midden in het gebied waar de zeehonden hun voedsel vinden. En vorig jaar werden er ineens 21% minder jongen geboren. Een mogelijke verklaring is dat vnl jonge dieren moeite hebben gehad om te overleven. Jaar na jaar komen daardoor minder dieren op voortplantingsleeftijd, waardoor na verloop van een aantal jaar het geboorteaantal daalt.