DE NATUUR IN 2024
HET JAAR VAN DE WESP
Tijd voor een reëler beeld van ‘de’ wesp. Zie www.jaarvandewesp.nl
PODCAST !
In de podcast TOEKOMST VOOR NATUUR wordt elke twee weken een belangrijk natuuronderwerp aangesneden met spraakmakende gasten uit Nederland of van bij ons. Ga naar : anchor.fm/toekomst-voor-natuur.
BASISCURSUS
Het is niet nodig om precies op de begindag mee te starten, maar van 12 september tot 21 november kan je deelnemen aan een Basiscursus planten en dieren herkennen van Stoortennl.nl. Je leert een heel aantal algemene soorten kennen, hoe ze leven en wat je voor ze kan doen. De cursus bestaat uit 11 lesvideo’s met huiswerkopdrachten. Er zijn o.m. lessen over zoogdieren (bever, otter maar ook : hoe bunzing, wezel en hermelijn herkennen) en diersporen. Info en aanmelden : soortennl.nl. Kost wel 75 € …
BIESTARWEGRAS OF HELM
Kustecoloog Carlijn Lammers van het Nederlandse NIOZ (Instituut voor Zeeonderzoek) ontdekte dat biestarwegras het vestigen van helmgras op duin soms in de weg kan zitten. Tot nu was het idee dat helmgras zich vestigt bovenop jonge lage duintjes die door biestarwegras gevormd zijn, maar bij een experiment met 1000 uitgezette helmgrasplantjes ontdekte zij dat helmgras zich juist minder snel vestigt op dit soort embryonale duinen. Tegelijk zag Lammers dat deze lage duintjes soms wèl voldoende luwte konden bieden om op de tussenliggende, kale stukken helmgras te laten vestigen. Ze nam ook waar : biestarwegras maakt lage duintjes, helmgras bouwt de hoogte in. Zie ook https://bit.ly/4aoYnnH.
Uit : Duin, zomer 2024
BIODIVERSITEIT : BIODIVERSITEITSTOP (COP16) IN CALI, COLUMBIA
In oktober stond de ernstig bedreigde mondiale biodiversiteit centraal op de tweejaarlijkse VN-biodiversiteitstop, zie ook de rubriek Agenda van deze Nieuwsbrief. In razend tempo sterven duizenden soorten uit, concludeert onderzoek na onderzoek : zie ook de IUCN Red List of Theatened Species. Maar deze top verzandde weer in financieel gebakkelei. Vooral de politiekers van de Afrikaanse landen zijn er op uit om de zgn. rijkere landen in dat verband tientallen miljarden dollars per jaar te laten ophoesten. Ze schreven er een boze brief over. Toch een beetje dubieus, als je de corrupte reputatie van de meesten van die politiekers in overweging neemt. Hoeveel van het geld dat zij massaal uitgekeerd krijgen zou echt naar het stoppen en herstellen van natuurverlies gaan ?
BIODIVERSITEIT IN DE PRAKTIJK 1 : DIT KUNNEN WE NU AL DOEN
De Nederlandse krant Trouw (12/10/2024) roept de burgers als volgt op om het heft zelf in handen te nemen :
1.Hou de kat binnen en spijker het kattenluikje dicht. In onze kleine landen lopen te veel miljoenen huiskatten rond plus nog eens de helft van dat aantal aan verwilderde katten. Die eten elk jaar tientallen miljoenen vogels op. Ze halen nestjes leeg, doden ook eekhoorns en muizen (het eten van roofvogels en uilen) , verspreiden ziekten onder wilde dieren. De katten zijn de schadelijkste invasieve exoten …
2.Neem de fiets. Alleen in België worden per jaar 6 miljoen wilde dieren aangereden : het meest padden, egels, vossen, kikkers, dassen, marters, eekhoorns, houtduiven, merels en bunzingen. In die volgorde .
3.Stop met tuinieren. Werk aan het voortbestaan van Natuurpark Alle Tuinen, ons grootste natuurpark. Geen plantjes uit tuincentra met pesticiden die het bodemleven en de insecten verstoren. Bovendien zijn uitheemse planten ongeschikt voor de eigen insecten. Onkruidbestrijders en slakkenkorrels helpen de insecten ook om zeep.
BIODIVERSITEIT IN DE PRAKTIJK 2
De zaken waar je zaden van inheemse wilde planten kan kopen (mijdt wel tuincentra zoals Aveve of HEMA of Action : nul inheemse soorten, plenty soms invasieve exoten !) doen het niet slecht en dat wijst er op dat mensen toch iets meer bewust geraken van de noodzaak van meer biodiversiteit, van herstel van soortenrijkdom : mede ten bate van vlinders, bijen, vogels enz. Die bedrijfjes kweken op milieuvriendelijke manier inheemse planten voor hun zaad of verkopen ze als plantje. Van teunisbloem tot kaardenbol, maar ook minder bekende als duifkruid, oorsilene en trosgamander. Vroeger kwamen die in Vlaanderen en Nederland van nature voor, nu zij ze alleen nog sporadisch te vinden. Het idee bij dit alles is dat de mensen het biodiversiteitsprobleem kunnen helpen oplossen. Wilde planten en bomen terugbrengen in de leefomgeving brengt ook voornoemde insecten en vogels terug en herstelt het ecosysteem. Als iedereen in zijn tuin 2 à 3 wilde bloemen plant komen we al een eind. Waarom niet dagkoekoeksbloem, margriet, knoopkruid, kattenstaart ? Of ineens een bloemenweide met vlasbekje, zandblauwtje, Sint-Janskruid, hazenpootje, knoopkruid en kleine leeuwentand ? Het zijn aanwinsten voor je tuin en ze sluiten naaldloos aan bij de insecten die hier voorkomen : dat geldt niet voor de “vreemde” soorten die je nog te veel overal aantreft…
P.S. Een voorbeeld van zo’n biologische plantenkwekerij is Ecoflora te 1500 Halle, waar oud-Natuur 2000’er Freddy Sparenberg al m.d. 25 jaar pleitbezorger is van ecologisch tuinieren en inheemse bloemenweides. Of Ecosem te 1325 Corroy-le-Grand, een spin-off van de unief van Louvain-La-Neuve. In Nederland is de grootste specialist in zaden van inheemse planten De Cruydt-Hoeck van Jasper Helmantel in het Friese Nijeberkoop. Zijn mengsel Vlindertuin VL-1, geschikt voor alle bodemtypes, kost 74,54 € per 100 gram (ook online te koop) : peperduur maar overdacht en op alle vlakken superieur, 33 verschillende bloemen waarvan 26 inheems en geen enkele exoot.
ELEMENT 120 VERWACHT (“UNBINILIUM”)
De laatste 50 jaren zijn er tal van elementen bijgekomen of wordt er aan “gewerkt”. Het gaat om de zgn. superheavies. Onlangs geraakte element 116 (Livermorium, naar Livermore,CA) gesynthetiseerd met behulp van een titaniumstraal, versneld tot 10% van de lichtsnelheid en botsend met een plutoniumdoelwit. Dat versterkt het idee dat een titaniumstraal cruciaal kan zijn voor het creëren van element 120 : met 120 protonen in de kern alsdan het zwaarste element in het periodiek systeem.
MUGGEN : TIJGERMUG RUKT VERDER OP !
Eind augustus 2024 werd bericht dat de tijgermug dit jaar al 13 keer waargenomen is hier te lande : 800 meldingen, 100 maal meer dan vorig jaar. De tijgermug brengt ziekten als dengue of zika over. Ze overwintert ook al op 5 plaatsen w.o. Wilrijk-Antwerpen. De warme winters stimuleren de overleving van de eitjes. Zie je er, meld dat dan direct aan muggensuveillance.be.
P.S. Ondertussen worden op de luchthavens de werknemers gewaarschuwd voor de tijgermug, de malariamug en de gelekoortsmug. Bij al meerdere mensen werd “airport malaria” vastgesteld. Niet verwonderlijk. Bekijk de traffic tussen bvb. Congo en Zaventem en besef dat hooguit 1 maal per maand op een vroege ochtend gecontroleerd wordt wat die “reizigers” allemaal in hun bagage proberen binnen te smokkelen …
NEUSHOORNS : JAVAANSE NEUSHOORN
Wereldwijd leven nog vijf soorten neushoorns. In Afrika de witte of breedlipneushoorn en de zwarte of puntlipneushoorn. En er zijn drie Aziatische soorten : de nauw aan elkaar verwante Indische en Javaanse neushoorns en de kleine Sumatraanse neushoorn. Van de Javaanse leefden ooit vier ondersoorten, vandaag is er nog slechts een schamele relictpopulatie in een natuurreservaat aan de uiterste zuidwestpunt van Java : het Nationaal Park Ujung Kulon. En dat terwijl de soort vroeger zelfs in Batavia (nu Jakarta) rondliep en daar als een plaag werd bejaagd. Nu is er nog altijd een risico op stroperij. In november 2023 bleek een gang van stropers sedert 2019 eventjes zever Javaanse rhino’s te hebben gedood, 10% van de populatie… Er zijn nog andere bedreigingen waaronder inteelt ten gevolge van de ingekrompen populatie. Maar er is ook hoop : de laatste drie jaren konden jonge neushoornkalfjes op wildcamera’s vastgelegd worden. De nog slechts vijf neushoornsoorten en drie olifantensoorten vormen een restantje van de soortenrijkdom die tijdens het mioceen (23 tot 5 miljoen jaar geleden) op aarde rondliep. Toen het klimaat vervolgens afkoelde waren er enkele soorten die zich juist aan de koude hadden aangepast zoals de wolharige neushoorn en dito mammoet, maar …
OVERBEVISSING
Australische onderzoekers namen 230 visserijgebieden over de hele wereld onder de loep, goed voor 128 soorten vis. Ze vergeleken inschattingen van hoe groot een visbestand in een bepaald jaar was met de beoordeling van die beginsituatie jaren later. Daaruit leidden ze af dat de aanvankelijke cijfers te rooskleurig waren : bij 2/3 van de onderzochte gebieden stelden ze een te positieve vertekening af. Vooral bij overbeviste soorten bleek er sprake van een te optimistische schatting. De bestaande rapporten gaven aan dat een soort zich herpakte, maar dat bleek niet met de werkelijkheid te stoken. Het aantal zwaar overbeviste populaties ligt waarschijnlijk 85% hoger dan aangenomen, het gaat om bestanden die onder de drempel van 10% van hun oorspronkelijke omvang geslonken zijn. Die onnauwkeurige schattingen hebben tot gevolg dat vangstlimieten vaak veel te ruim zijn …
Lit. Graham J. Edgar et al. Stock assessment models overstate sustainability of the world’s fisheries. Science 22 Aug.2024, vol.385 issue 6711,pp.860-865 – science.org/doi/10.1126/science.adl6282
VOGELS : VOGELS EN VOGELGELUIDEN HERKENNEN
Met de app Obsidentify herken je soorten op basis van foto’s. En met Merlin Bird ID (van Cornell Lab of Ornithology) herken je vogels op basis van foto’s én geluid. In tegenstelling tot andere gratis apps zoals BirdNet waarin je een opgenomen vogelgeluid moet selecteren in een sonogram kan Merlin de vogelgeluiden live herkennen. De vogels komen met naam en foto in een lijstje te staan en als een vogelsoort zich opnieuw laat horen licht dat deel van het lijstje op. Er zijn wel minpunten. De app geeft alleen Engelse namen (Merlin = smelleken). Zoals bij elke herkenningsapp is de betrouwbaarheid niet 100%. Hoge verre geluidjes worden soms niet waargenomen of herkend.
VOGELS : DE KEMPHAAN
In Vlaanderen broedt de kemphaan al m.d. 30 jaar niet meer. De laatste broedgevallen van deze fascinerende weidevogel waren in Doel en de Uitkerkse Polder (kust). De sterke afname van de Nederlandse broedpopulatie geeft weinig hoop op toekomstige broedgevallen bij ons. Op trek en vooral in de winter komt de vogel nog wel voor in de IJzervallei, in de kust- en Scheldepolders en in het Gentse. In Nederland moet je er vooral voor naar Friesland, daar worden ze in maart-april geteld op slaapplaatsen zoals de Workumerwaard (1400). In de Oostvaardersplassen houden zich in augustus ook enkele honderden op.
VOGELS : EERSTE KIEVITSEI 2024
Zoeken naar het eerste kievitsei is in Nederland een oude traditie. Dit jaar werd dat eerste ei gevonden op 2 maart te Beuningen (Gelderland) en in Friesland op 5 maart. Door de zachte winter begon het seizoen vroeg, maar in 2019 werd er al een eerste kievitsei aangetroffen op 28 februari. Het eerste kievitsei staat symbool voor het begin van het voorjaar. Rapen van kievitseieren is vandaag de dag in de EU verboden, ook in de Nederlandse raapprovincie Friesland. Van de zoekers en vinders wordt nu wel verwacht dat ze het gevonden nest markeren, zodat de boeren het kunnen ontzien bij het maaien. Het zoeken gebeurt meestal ’s ochtends, als de temperatuur boven de 10°C is gestegen en het een beetje miezert. Gewoonlijk houden de zoekers al van in februari in de gaten waar de kieviten als eerste neerstrijken en hoe ze zich gedragen. De mannetjes draaien nestjes met hun borst en het vrouwtje gooit er met de snavel str in. Dan bestaat er enkele dagen later veel kans op een ei. Het verjagen van mogelijke vijanden is ook een aanwijzing dat er iets in het nest kan liggen, maar dat gebeurt wel met de nodige misleiding …
VOGELS : LUCHTZAKKEN GEVEN VLIEGSPIEREN EXTRA POWER
Ooit maakten we de roofvogeltrek mee boven de Bosporus vanop de Kleine en Grote Camlica-heuvels tegenover Istanbul. Grote vogels in glijvlucht door de lucht zwevend. Er lijkt weinig energie voor nodig . Toch moeten ze hun vleugels stijf horizontaal houden wat kracht moet kosten. Per toeval werd onlangs via CT-scans een mechanisme ontdekt dat hierbij helpt : een uitstulping tussen de vliegspieren, een luchtzak die eenmaal opgeblazen de vliegspieren extra kracht geeft.
Lit. Emma Schachner et al. The respiratory system influences flight mechanics in soaring birds. Nature 630, 671-676 (2024) https ://doi.org/10.1038/s41586-024-07485-y. Contact : eschachner@ufl.edu
VOGELNESTKASTEN : HOE ?
Invliegopening voor pimpelmezen 28 mm, voor koolmezen 32 mm
Invliegopening naar noorden, noordoosten of oosten.
Rustige plaats .
Beplanting rondom, geen takken voor invliegopening .
Hoogte 1,5 m (grondvogels) tot 2 m (andere vogels).
Niet : meerdere nestkasten naast elkaar. Kasten voor verschillende soorten min. 3 m uit elkaar. Kasten voor dezelfde soort min. 10 m uit elkaar.
Voedselsilo en waterschaal op een paar meter van de nestkast.
Halfopen kastjes voor holenbroeders (roodborst, merel) beschermen door in klimop of heg te plaatsen.
Nestkasten verplaatsen wanneer ze 2 broedseizoenen onbewoond blijven.
(Aanbevelingen Vogelbescherming Vlaanderen)
VOGELS : TUINVOGELTELLINGEN EINDE JANUARI
In Nederland telden 113.976 deelnemers 1.606.415 vogels. Top 5 : huismus, koolmees, pimpelmees, merel, kauw.
In Vlaanderen telden 46.164 deelnemers 724.776 vogels in 32.855 tuinen. Top 5 : huismus, koolmees, kauw, houtduif, pimpelmees. Interessant : de houtduif staat nu voor het tweede jaar op de 4de plaats en domineert de Turkse tortel die vroeger in de steden heerste. We zien ook een toename van de grote bonte specht, zowel in de steden als op het platteland.
VOGELS : DE NIEUWE VOGELVANGST
Toen we anno 1967 met Natuur 2000, alsdan nog WJA geheten, begonnen tierde de vogelvangst volop. Door de inzet van vnl Roger Arnhem en Bernard Roeyers van het CCBV ofte Coördinatiecentrum voor de Bescherming van Vogels (voorloper van Vogelbescherming Vlaanderen) en een initiatief van tnm. minister van Landbouw Leo Tindemans geraakte die in 1972 afgeschaft. Maar illegaal werd er natuurlijk nog wel gevangen en vandaag de dag lijkt ze zelfs terug op te flakkeren. Waar het vroeger om de “jacht van de kleine man” ging, zou het nu draaien rond een toegenomen vraag naar vogels uit Europa uit landen als Marokko en Turkije : volgens kenners valt daar steeds meer geld mee te verdienen. Het gaat vooral om zangvogels zoals sijzen, puttertjes en goudvinken, maar eigenlijk om alle buiten Europa onbekende soorten. De vangers blijken lieden te zijn die zich evengoed met andere criminaliteit bezighouden zoals drugshandel en ze zijn vaak ook gewapend. De vangst gebeurt met mistnetten, die moeilijk op het spoor te komen zijn. Ook ’s nachts. De gevangen vogels worden daarop met de auto of met het vliegtuig naar het buitenland vervoerd, men heeft er daar geld voor over om ze in kooien te kunnen houden. En het toezicht is gering. Angst voor de mocromaffia zoals bij de drugsbestrijding ? Toch worden met enige regelmaat grote aantallen illegaal gevangen vogels tegengekomen. De daders krijgen zelden de maximumstraf, maar ze worden wel vaak tegelijkertijd voor andere delicten veroordeeld, zoals dierenmishandeling en witwassen. In juni 2024 kwamen nog eventjes 10 zaken van illegale vogelvangst (8800 vogels) voor de rechter in eerste aanleg te Gent.
(Roots, juni 2024 : Illegale vangsten bedreigen vogelstand)
WALVISVAART EN DE AFRIKANEN
Eind september (zie rubriek Agenda van deze Nieuwsbrief 2024) vond in Lima de 69ste bijeenkomst plaats van de Internationale Walvisvaat Commissie ofte IWC. Die zorgde in 1982, Natuur 2000 was er bij in Brighton, voor een ban op de walvisjacht. Wat wel voor enige controverse zorgde : Noorwegen en Ijsland zijn lid van de IWC maar houden zich niet aan de ban en Japan dat een hele tijd als lid bleef intrigeren zegde zijn lidmaatschap anno 2019 op. Maar nu kwamen dertien Afrikaanse landen ineens pleiten voor een hervatting van de commerciële walvisvangst. Ze willen zo een voedselcrisis door teruglopende visvangst verlichten. Een bedenkelijk lapmiddel ontsproten aan het brein van de corrupte politiekers die het overal in Afrika voor het zeggen hebben en die gesponsord worden door Japan. Bij eerdere conferenties over het instellen van walvisreservaten verlieten deze landen vlak voor de stemming de vergaderzaal, waardoor er geen beslissing kon genomen worden. Hun pleidooi voor consumptie van walvisvlees is onzinnig, maar ook gevaarlijk. Vaak zitten er te grote hoeveelheden methylkwik in het walvisvlees. Dat kwik komt o.a. in het milieu door goudwinning. En de consumptie van besmet walvisvlees tast de hersenontwikkeling van ongeboren kinderen aan.
WOLVEN : WOLF FENCING TEAM (WFTB)
Anno 2018 arriveerde de eerste wolf in Vlaanderen , er vormde zich een roedel die tot vandaag stand houdt. Wolvin Emma, een jong uit de roedel van Limburg vestigde zich zelfs in de regio rond Kalmthout. Het wolvenbeleid van de overheid wil het samenleven met de wolven maximaal mogelijk maken. Maar alleen in de streek waar de huidige roedel leeft zijn er zo’n 4000 veehouders. Om schade door wolven te vermijden dienen de omheiningen wolfwerend aangepast, je moet wel weten hoe. Hier komen de 50 ervaren vrijwilligers van het Wolf Fencing Team in the picture, een organisatie die in 2019 werd opgericht om een conflictarm samenleven tussen mens en wolf mogelijk te maken en die kan rekenen op ondersteuning van het Agentschap voor Natuur en Bos. Op korte tijd legden ze al honderden adviesbezoeken af. De werking in het Antwerpse wordt op 27 januari 2024 opgestart met een infodag voor nieuwe vrijwilligers.
www.wolffencing.be